زوایای پنهان کودتای نافرجام در ترکیه

از هفته گذشته تا کنون گمانه زنی های بسیاری درباره کودتای نافرجام در ترکیه صورت گرفته است. از جمله این موارد نظریه ساختگی بودن و سازماندهی کودتا از جانب طرفداران اردوغان رئیس جمهور ترکیه بود. با این حال المانیتور در مطلبی تازه طی مصاحبه با منابع آگاه در ترکیه، به تشریح زوایای گوناگون این کودتا و علل شکست آن پرداخته است. 

به گزارش المانیتور، سازمان اطلاعات و امنیت ملی ترکیه (میت) از قبل در باره احتمال تلاش برای کودتا اطلاعاتی کسب کرده بود. اما این اولین مرتبه‌ای نبود که چنین اطلاعاتی در اختیار میت قرار می گرفت. هاکان فیدان، رئیس این سازمان، با جدیت از ساعت 15 تا صبح روز آینده کار کرد تا کودتا را خنثی کند. فیدان با سران ستاد کل ارتش تماس گرفت و تدابیری برای سرکوب کودتا اتخاذ کرد. در آن زمان، کودتاچیان که سازماندهی و تعداد نفراتشان از تصورات اولیه بهتر و بیشتر بود تصمیم گرفتند کودتا را 6 ساعت زودتر از زمان پیش بینی شده، یعنی ساعت 9 بعد از ظهر آغاز کنند. 

این موضوع پیامدهای مهمی به همراه داشت و در نهایت موجب شد کودتاچیان بی‌کفایت جلوه کنند.

در وهله اول کودتاچیان نتوانستند فرماندهی و کنترل نیروهای مسلح را به درستی انجام دهند. در مراحل اولیه این عملیات، یک افسر جزء سرتیپ سامح ترزی، از سران کودتاچیان، را کشت. مرگ ترزی علاوه بر تضعیف روحیه کودتاچیان، نظام فرماندهی و کنترل نفرات را نیز فلج کرد. کنترل کودتا دیگر از یک مرکز واحد میسر نبود و گروه‌هایی که ارتباطات ضعیفی داشتند عملیات نامنسجمی را آغاز کردند.

چرا اردوغان دستگیر نشد؟

سوالی که ذهن بسیاری را درگیر کرده این است که اگر این عملیات کودتایی واقعی بود چرا اردوغان در ابتدای آن دستگیر نشد؟ پاسخ آن است که برخی از گروه‌ها دچار کمبود تجهیزات ارتباطی بودند و از این رو نمی‌دانستند که زمان‌ شروع کودتا تغییر کرده است. نیروهای ویژه‌ای که وظیفه دستگیری اردوغان در شهر مارماریس را داشتند تلفن های همراه خود را تحویل داده بودند و به دلیل ماهیت سری مأموریت آنها، امکان اطلاع رسانی به آنها  وجود نداشت. آنها مطابق برنامه اولیه ساعت 3 بامداد برای دستگیری اردوغان وارد عمل شدند اما او محل اقامت خود را چند ساعت پیش ترک کرده بود. 

بر اساس برخی گزارش‌ها، اردوغان دوساعت پیش تر از وقوع کودتا مطلع شده بود و فوراً از هتل محل اقامت خود به محلی امن منتقل شده بود. 

مسئولان امنیتی رده بالا به المانیتور می گویند، سران کودتا قصد کشتن اردوغان یا فیدان (رئیس سازمان امنیت ترکیه) را نداشتند بلکه می‌خواستند آنها را به اسارت گرفته و تحقیر کنند. تیم‌های ویژه عملیات جستجو و نجات در نیروی هوایی ارتش ترکیه و تیم‌های آفندی و پدافندی مسئول دستگیری اردوغان شده بودند و به همین خاطر هتل مارماریس بمباران نشد. بیم آن می‌رود که کماندوهای متواری برخی از این یگان‌های اکنون قصد انجام ترورهای هدفمند داشته باشند. 

سازمان امنیت کودتاچیان را غافل‌گیر کرد 

هنگامی که مشخص شد کودتاچیان قصد عقب نشینی از تصمیم خود را ندارند، سازمان اطلاعات و امنیت ملی ترکیه سامانه ضد هوایی مستقر در ساختمان مرکزی خود را فعال کرد. در واقع این اقدام نیروهای کودتا را غافلگیر کرد چرا که آنها از وجود این سلاح‌ها اطلاعی نداشتند. سامانه‌های ضدهوایی به همین ترتیب از کاخ ریاست جمهوری حفاظت می کردند و به همین دلیل این ساختمان نیز از خسارات سنگین در امان ماند اما ساختمان ستاد واحدهای عملیات ویژه و پلیس در اثر بمباران خسارات سنگینی دید. وجود این سامانه‌ها اجازه نداد بالگردهای کودتاچیان نیروی خود را روی ساختمان سازمان اطلاعات پیاده کرده و این ساختمان را تسخیر کنند. 

المانیتور می نویسد، با این حال علی رغم همه تلاش‌های فیدان پشت درهای بسته، وی به این دلیل که اطلاعات مبنی بر احتمال وقوع کودتا را زودتر در اختیار اردوغان قرار نداد مورد انتقاد قرار گرفته است. اما دلیل این کوتاهی می تواند آن باشد که فیدان قصد نداشته تا اطمینان کامل از صحت اطلاعات دریافتی، مقامات ارشد را مطلع کند. با این حال وی با رئیس تیم حفاظت اردوغان تماس گرفت و به وی در مورد احتمال کودتا هشدار داده بود. 

از جمله علل دیگر شکست این کودتا می توان به ناکامی کودتاچیان در به دست گرفتن کنترل رسانه‌های ترکیه اشاره کرد. آنها در درجه اول نتوانستند ترک‌ست – شرکت ماهواره‌ای و ارتباطات کابلی ترکیه - را تصرف کنند. آنها همچنین نتوانستند کنترل شرکت‌های مخابراتی را به دست گرفته و آنها را از کار بیاندازند. اگر این اقدامات انجام شده بود اردوغان نمی‌توانست از طریق برنامه فیس‌تایم با مردم صحبت کند و اظهارات او از تلویزیون پخش نمی‌شد. یگان‌های کوچکی برای تصرف شبکه‌های خصوصی و دولتی اعزام شدند اما این اقدام بسیار دیر صورت گرفت و نفرات آنها برای تصرف کامل این ساختمان‌ها ناکافی بود. 

احتمال همکاری واشنگتن با کودتاچیان 

در این میان رسانه‌های طرفدار دولت ترکیه، واشنگتن را به حمایت از کودتاچیان متهم کرده و موجب افزایش حس نفرت در میان جامعه ترکیه از امریکا شده اند. اینکه فتح الله گولن که اردوغان او را به هدایت کودتا متهم می کند در امریکا به سر می برد و اینکه کاخ سفید سه ساعت صبر کرد تا در دفاع از دمکراسی در ترکیه بیانیه صادر کند دو دلیل عمده هستند که نخبگان دولت ترکیه احتمال می دهند واشنگتن با گولنیست ها همکاری داشته است. 

ویکی‌لیکس، وب سایتی که در سطح جهان به افشاگری می‌پردازد، 300 هزار ایمیل مسئولان حزب حاکم عدالت و توسعه ترکیه را منتشر کرده است. نخبگان حزب عدالت و توسعه معتقدند هواداران فتح الله گولن، شخصیت مذهبی مخالف اردوغان، این ایمیل‌ها با کمک روش های مختلف جمع آوری کرده و به ویکی‌لیکس تحویل داده‌اند. بر اساس برخی تحلیل ها، ویکی‌لیکس قصد داشت این ایمیل‌ها را بعد از موفقیت کودتا منتشر کند. با فرض موفقیت کودتا، اردوغان اسیر شده بود و محتوای این ایمیل‌ها باعث تحقیر هر چه بیشتر وی و توجیه کودتا می‌شد.

به گزارش المانیتور، نشر این ایمیل‌ها حتما سبب بهت و حیرت سران حزب عدالت و توسعه شده است. سازمان نظارت بر اینترنت ترکیه در تاریخ 30 دسترسی به وب سایت ویکی‌لیکس را مسدود کرد. این سازمان اعلام کرد اقدامی اداری علیه این وب سایت اتخاذ شده است.

کودتای سازمان یافته و پیچیده 

در این میان برخی مقامات ترکیه در گفتگو با المانیتور تایید کرده اند که تلاش برای کودتا کار یک گروه کوچک از نیروهای ناراضی و نافرمان نبوده است. توطئه گران حمایت همه بخشهای نیروهای مسلح را داشته و موفق شدند کلیه مرزهای ترکیه را مسدود کنند. در واقع کودتا در مراحل اولیه خود در نتیجه تلاشهای سازمان امنیت ترکیه نافرجام بود.

اگرچه نیروهای هوایی و دریایی به شکل وسیعی در این توطئه نقش داشتند، موضع نیروی زمینی که بخش اعظم ارتش کشور را تشکیل می دهد هنوز برای نخبگان حزب عدالت و توسعه نا مشخص است و هنوز هم برخی نگرانی ها در مورد وقوع یک کودتای جدید وجود دارد. اما یک سوال که هنوز بدون پاسخ مانده آن است که چرا علی رغم اطلاع از توطئه وقوع یک کودتای قریب الوقوع، نیروهای پلیس و مردمی در عوض نیروهای مسلح برای مواجهه با جت های اف 16 و تانکها و زره پوش ها به خیابان ها آمدند. 

المانیتور در پایان می نویسد صرف نظر از موارد بالا، نباید از نظر دور داشت که هرچند این کودتا شکست خود اما به اردوغان کمک کرد جایگاه خود را در قدرت بیش از پیش تثبیت کند. 

استفاده از این مطلب با ذکر منبع «پرس تی وی فارسی» بلامانع است.

Press TV’s website can also be accessed at the following alternate addresses:

www.presstv.co.uk